Samenvatting:

Het verband tussen de Boliviaanse mineralen en de Europese industrie

De samenvatting is ook beschikbaar in het Engels en Spaans.

Inleiding verslag

Hoewel indium een zeldzaam metaal is, komt het erg vaak voor in ons dagelijkse leven. Geen enkele smartphone kan worden geproduceerd zonder het gebruik ervan. Flatscreens, touchscreens, LED-verlichting, fotovoltaïsche panelen en zelfs het hoogrendementsglas van de ramen in huis kunnen dit element bevatten.

Indium is een metaal dat sinds de 21e eeuw aan belang heeft gewonnen. Veel nieuwe technologieën zijn gebaseerd op het gebruik ervan, omdat het de bijzondere eigenschap heeft dat het transparant is in dunne coatings, en nog steeds een uitstekende geleider is.

De bron van deze grondstof is niet altijd gemakkelijk te achterhalen. De indiummarkt is zeer ondoorzichtig. Deze samenvatting maakt deel uit van een onderzoeksmissie van het EU-project ‘Make ICT Fair’. Het probeert een aanzienlijk deel van de toeleveringsketen van indium bloot te leggen door te starten bij het begin van de keten: enkele mijnbouwcoöperaties in de Boliviaanse hooglanden die zilver-lood-zink polymetaalerts winnen; en het traceert de toeleveringsketen die de Europese industrie voedt.

Toeleveringsketen

• Het is opmerkelijk dat de officiële Boliviaanse gegevens de export van indium als nul registreren (MMM, 2019). Dit betekent dat noch de Boliviaanse mijnwerkers, noch de Boliviaanse staat worden betaald voor de winning van dit metaal, dat onmisbaar is voor de technologie van de 21e eeuw.

• Bolivia wordt geschat als de 5e grootste extractor van indium wereldwijd (Zapata, 2018).

• Boliviaanse zilver-lood-zinkertsen bevatten waardevolle concentraties indium.

• Een eerste concentratie van het zinkerts uit het resterende gesteente wordt in sommige gevallen door de mijnbouwcoöperaties zelf gedaan of, als de coöperaties niet over de nodige uitrusting beschikken, door de plaatselijke handelaars.

• Op individueel niveau of samen met alle leden van de coöperatie worden de mineralen verkocht aan lokale handelaars. Op basis van de analyse die namens de lokale handelaar op het moment van de verkoop wordt uitgevoerd, worden de mijnwerkers voor hun materiaal betaald.

• De lokale handelaars leveren dan verder aan enkele van de grootste grondstoffenhandelaren ter wereld. De mineralen van verschillende leveranciers kunnen worden gemengd om te voorzien in de concentraties die nodig zijn voor de internationale handelaars die de aankoopcontracten beheren en de verkoopsvoorwaarden opstellen.

• De Boliviaanse actoren hebben geen controle over de behandelingskosten, die worden vastgesteld door een kleine, internationale oligopolie van zinkraffinaderijen en grondstoffenhandelaren. Er wordt in Bolivia zelf geen zinkerts gesmolten, ondanks de voltooiing van een metallurgische installatie voor de raffinage van deze concentraten in 2013.

• Na bijna 500 kilometer transport per vrachtwagen komt de vracht aan in de Chileense havens.

• 13.000 kilometer per zeetransport brengt een deel van de geëxporteerde concentraten naar de haven van Antwerpen, België.

• Gemiddeld komt er jaarlijks 150.000 ton Boliviaans zinkerts aan in de haven van Antwerpen (Eurostat, 2013-2019).

• De Boliviaanse zinkertsen die rijk zijn aan indium worden zeer waarschijnlijk verwerkt in Auby (eigendom van en geëxploiteerd door Nyrstar), waar ook indium wordt geraffineerd.

• Umicore raffineert zeldzame metalen in België in haar metaalfabrieken in Hoboken en Olen (beide in België – het bedrijf is ook actief in andere landen).

• Umicore baseert haar productieprocessen op secundaire bevoorrading, die bestaat uit recyclage of slak van andere raffinaderijen, zoals Nyrstar. Dit betekent dat het afval van de primaire materialen die door andere smelterijen worden verwerkt, verder wordt verwerkt in de installaties van Umicore.

• De kopersmelterij, de loodhoogoven en de loodraffinaderij in Hoboken zorgen voor de extractie van metalen zoals indium, selenium en tellurium. Ook het Boliviaanse zilver en lood kunnen door het Hoboken-complex verder geraffineerd worden.

•  In 2018 werden de metaalindium- en indiumpoeders die in Frankrijk (Auby, Nyrstar) en België (Hoboken, Umicore) worden geproduceerd, voornamelijk uitgevoerd naar de Verenigde Staten van Amerika, Japan en Zuid-Korea (Eurostat, 2020). Beide landen vertegenwoordigen 85% van de export van indium in de Europese Unie. De artikelen van indium die in Duitsland worden geproduceerd (waar Umicore ook productiefaciliteiten heeft) worden voornamelijk naar China geëxporteerd.

• Het is nog steeds een grote uitdaging om het indium terug te winnen uit de recycling van de eindproducten. Naar schatting wordt wereldwijd slechts 1% van het indium uit afval van eindproducten gerecycled (UNEP, 2013) en binnen de EU werd onlangs een percentage van 0% voor End-of-life Recycling gemeld (EC, 2020).

• De productie van indium in België werd voor het jaar 2018 geschat op 22 ton (USGS, 2020). De exportgegevens van ruw indium en indiumpoeder zijn voor 2018 gelijk aan 16 ton (Eurostat, 2020).

• Sinds de overname van Nyrstar door Trafigura Group, een prominente internationale grondstoffenhandelaar, is het een uitdaging om precies te achterhalen waar de indiumstroom uit de smelterij van Auby (in Frankrijk) naartoe gaat. Twee bedrijven in Frankrijk produceren tussenproducten van indium.

• In het algemeen zijn flatpanel beeldschermen  veruit de meest voorkomende toepassing voor indium, goed voor 60% van het eindgebruik.

Conclusie 

Het Due Diligence-kader van de EU werkt niet en zal niet werken omdat het vier belangrijke onderdelen ontbreekt die nodig zijn om de voortdurende mensenrechtenschendingen en milieuschade te voorkomen: 

1. Het is niet alomvattend; in het Due Diligence-kader van de EU ontbreekt het aan gedetailleerde informatie die een gestandaardiseerde of homogene manier van uitvoering mogelijk maakt (bijvoorbeeld: Wat is de lijst van vereisten om te beslissen of het onderzochte geval zich in een CHARA bevindt?) 
2. Er is geen transparantie; er is geen verplichte, welomschreven structuur voor de bedrijven om de gegevens te verzamelen en voor het publiek toegankelijk te maken, zodat iedereen de waarheidsgetrouwheid ervan kan controleren. 
3. Er is geen verantwoording verschuldigd aan de werknemers en de gemeenschappen, er is geen manier voor andere betrokken lokale actoren om meer informatie over de lokale mijnbouw- of metallurgische site toe te voegen naast het bedrijf zelf. 
4. Er is geen bestuursorgaan; geen enkele instelling heeft het mandaat om beslissingen te nemen over Due Diligence, niemand kan de uitvoering ervan controleren, niemand kan er iets aan afdwingen of vragen.

Kleine metalen zoals indium, die steeds meer nodig zijn in de ICT-industrie, worden voornamelijk gewonnen als bijproduct van de verwerking van ertsen die rijk zijn aan onedele metalen zoals zink, lood en koper. Om de toeleveringsketen van deze schaarse metalen te begrijpen en te volgen, is het noodzakelijk om vanuit de winningslocaties aan de slag te gaan.

Rekening houdend met de complexiteit en de ondoorzichtigheid van de industriële sectoren, kan de bestaande aanpak, die gebaseerd is op het volgen van de bevoorradingsketens van de consumptie-eindproducten, de oorspronkelijke bronnen van de gebruikte grondstoffen niet bereiken. Daarom wordt voorbijgegaan aan de problemen die zich in de eerste fasen van de bevoorradingsketen voordoen.

Aanbevelingen

Er zijn maar weinig smelterijen en raffinaderijen in de wereld die over de technische kennis en de metallurgische capaciteit beschikken om deze metalen terug te winnen. Daarom zou een eerlijkere en verantwoordelijke toeleveringsketen nu al mogelijk zijn als er voldoende inspanningen werden geleverd voor het opzetten van verplichte monitoringkaders tussen de bevoegde overheidsinstellingen (op nationaal en supranationaal niveau) en de zeer weinige raffinaderijen en grondstoffenhandelaars die de markt domineren. De totstandbrenging van gecontroleerde bevoorradingsketens is noodzakelijk als de consumenten van eindproducten – zowel uit de openbare als uit de particuliere sector – een einde willen maken aan de schendingen van de mensenrechten en willen voorkomen dat de milieuschade in de beginfase van de metaalbevoorradingsketen toeneemt.

De Boliviaanse staat heeft internationale transparantie en ondersteunende volgsystemen nodig om zijn eigen wetgeving te handhaven om belasting te heffen op mineralen die rijk zijn aan indium – en andere waardevolle zeldzame metalen die het land mogelijk exporteert – en die momenteel de Boliviaanse grenzen verlaten zonder enige financiële bijdrage. Zonder royalty’s voor hun mineralen zal de Boliviaanse overheid nauwelijks in staat zijn om de kosten van de sociale en milieudiensten die de mijnbouwactiviteiten veroorzaken op de korte en lange termijn onafhankelijk te betalen. Deze sociale en milieuschuld mag niet alleen in Boliviaanse handen blijven, maar bedrijven die van deze mineralen profiteren moeten bijdragen aan de vermindering en sanering van de voortdurende schendingen van de mensenrechten en de milieuvervuiling in de mineralen die ze kopen, verwerken en verkopen.

Samengevat zijn dit de belangrijkste aanbevelingen van de auteurs:

• • Het creëren van een eerlijke toeleveringsketen is urgent en vereist de samenwerking tussen overheidsinstellingen die de wet kunnen opstellen en handhaven, internationale toezichthoudende instellingen die kunnen rapporteren over de toeleveringsketens, én maatschappelijke organisaties die lokale informatie kunnen geven om de gegevens die door de bedrijven worden verstrekt tegen het licht te houden.
  • Handelaars die niet kunnen garanderen dat de productie van metalen aan de mensenrechten en milieunormen voldoet, zouden niet in staat mogen zijn om op de internationale markt te verkopen, zeker niet als het gaat om bedrijven uit de EU. Maar eerst hebben we een juridische structuur nodig om die informatie te verzamelen, er toegang toe te krijgen en er toezicht op te houden.
  • Belastingbijdragen van de bedrijven die indiumrijke mineralen exporteren, moeten worden gemeld aan en opgevraagd door de Boliviaanse staat.
  • Het raffinageproces van zink en indium moet in Bolivia plaatsvinden om lokaal de toegevoegde waarde te genereren en de kosten van het herstel van de milieuschade van de mijnbouwactiviteiten te dekken. Het zou ook de negatieve effecten van het wereldwijde transport van zware minerale concentraten vermijden.
  • Bolivia zou de beperking van zijn historische residuen op aan coöperaties verhuurde locaties moeten uitvoeren, en de behandeling van het afvalwater van de afvoer van zuren moeten afdwingen. De regering moet de toegang tot water garanderen als een fundamenteel recht. Water voor huishoudelijk en agrarisch gebruik moet altijd voorrang krijgen boven winningsactiviteiten en industriële activiteiten. 

De huidige situatie geeft de betrokken grote bedrijven ook de mogelijkheid om een echt verschil te maken via hun bevoorradingsproces, door verantwoordelijkheid te nemen in hun toeleveringsketen en door transparant te zijn tegenover hun klanten. ICT-producten zijn het resultaat van vele actoren in een lange en complexe mix van toeleveringsketens in verschillende landen. Daarom moeten overheden een passend wereldwijd kader implementeren dat deze complexiteit kan volgen en milieuschade en mensenrechtenschendingen kan tegengaan, waar die zich ook voordoen. Er moeten echter nog steeds industriële inspanningen worden geleverd om de noodzakelijke verandering in de richting van een eerlijke en verantwoorde metaalproductie te stimuleren.

Dit artikel maakt deel uit van het door de Europese Commissie gefinancierde project “Make ICT Fair – Reforming Manufacture & Minerals Supply Chains through Policy, Finance & Public Procurement”.

CATAPA is een van de 11 medeaanvragers, waaronder ook de Universiteit van Edinburgh (VK), Electronics Watch, Südwind (Oostenrijk), People and Planet (VK), SETEM Catalunya (Spanje) en Swedwatch (Zweden). Het project heeft tot doel EU-burgers, beleidsmakers en ICT-kopers/producenten die werkzaam zijn in de publieke sector van de EU te mobiliseren om de omstandigheden van werknemers en gemeenschappen in de ICT-sector te verbeteren.