Rosia Montana is een Transsylvanisch dorp in het Apuseni Gebergte waar de Rosia Montana Gold Corporation in 2000 zijn intenties kenbaar maakte om de grootste open goudmijn op te starten in Europa.

Om dit project uit te voeren wilde de maatschappij vier bergen opblazen, 2064 private eigendommen verhuizen, 975 huizen slopen (waarvan 41 huizen beschouwd worden als nationale erfgoedsites), 7 kerken afbreken en 11 kerkhoven verplaatsen.

Het bedrijf verwacht om jaarlijks ongeveer 285 ton aan goud en 1361 aan zilver te kunnen delven, met gebruik van 12.000 ton cyanide en de creatie van 634 jobs gedurende een periode van 17 jaar.

De geschiedenis van Rosia Montana is verbonden met de geschiedenis van het delven naar goud gezien de exploitatie van de mijn startte in de Romeinse periode (eerste vermelding van het Rosia Montana in een Romeinse wastablet in het jaar 131) en verder ging tot 2006. De vorige mijn onthulde reeds de negatieve impact van mijnbouwactiviteiten met de achteruitgang van de water- en bodemkwaliteit.

Dit project heeft de bevolking van de gemeente van Rosia Montana verdeeld door het feit dat de meeste inwoners ex-mijnwerkers zijn en doordat de sluiting van de plaatselijke goudmijn in 2006 resulteerde in hoge werkloosheidscijfers.

In 2000 ontstond vrij vlug sterke lokale tegenkanting tegen het goudmijnproject toen de Canadese mijnbouwmaatschappij, Gabriel Resources, zijn intenties kenbaar maakte om het historische dorp van Rosia Montana te vernietigen.

De campagne Red Rosia Montana – de grootste milieubeweging in Roemenië – was geboren. De campagne werd gecoördineerd door de lokale vereniging Alburnus Maior. En deze beweging verspreidde zich over heel Roemenië en Europa.

De grootste bezorgdheden waren het afgraven van de bergtoppen, de natuurverloedering, het verlies aan cultureel erfgoed maar boven al het gebruik van cyanide vanwege het Baia Mare ongeval in 2000.

Cyanidelek in Baia Mare

Het enorme cyanidelek van 2000 in Baia Mare is duidelijk nog niet vergeten door de bevolking. Toen een dam van een goudmijn in de streek van Baia Mare het begaf, stroomden meer dan 1000 miljoen liter met cyanide vervuild water weg. Die kwamen terecht in de rivieren de Lapus, de Somes, de Tisza en mogelijks de Donau, die het water meevoerden naar de Zwarte Zee. De flora en fauna rond de rivier werden volledig verwoest. De ramp werd de ergste van Europa genoemd sinds Chernobyl.

De grootste sociale beweging na de val van het communisme in 1989 greep plaats voor Rosia Montana met wat de “Roemeense herfst” genoemd werd. Mensen kwamen elke zaterdag op straat van 1 september tot februari 2013. Eugen David, voorzitter van Alburnus Maior licht toe:

“De beweging heeft geen leiders, er is enkel bewustzijn. Het is onmogelijk voor Victor Ponta (de vroegere eerste minister) om tegen de 25.000 mensen in Boekarest en de duizenden in Roemenië en daarbuiten te spreken. Onze eisen staan niet ter discussie en zijn niet onderhandelbaar, we blijven op straat tot elke eis ingewilligd is.”

In december van 2013 probeerde de regering van Roemenië de mijnbouwwet van het land aan te passen in het voordeel van de mijnindustrie. Een ongrondwettelijke onteigeningswet zag het licht in het belang van de mijnbouwindustrie. De wet bestond uit ongrondwettelijke onteigenings­procedures, de verplichting voor autoriteiten om vergunningen af te leveren, vrijstelling van de toepassing van de wet op de historische monumenten, vrijstelling van de wet op de natuurlijke monumenten en van de Europese Kaderrichtlijn voor Water.

De wet werd veroordeel door de civiele samenleving en werd verworpen door het Roemeense Lagerhuis op 10 december 2013.

Gabriel Resources verloor een cruciale vertrouwensstemming in het parlement. Na omslachtige debatten binnen het parlement en wijdverspreide demonstratie over het hele land, verworpen de Roemeense afgevaardigden een reeks amendementen die opgezet werden om de immens onpopulaire mijnontwikkeling van Rosia Montana te kickstarten. Deze beslissing was een overwinning zonder voorgaande voor de civiele samenleving van Roemenië.

In de maand juli van 2015 kondigde Gabriel Resources aan dat het een arbitrageverzoek had ingediend bij het Internationaal Centrum van de Wereldbank voor Beslechting van Investeringsgeschillen, ICSID. Ze eisen compensatie en een minnelijke schikking vanwege de Roemeense staat. Ze vragen twee procent van de volledige waarde van de Roemeense economie als compensatie voor gederfde winst.

Daarenboven worden de procedurekosten van de maatschappij opgevangen door een hedgefonds van Wall Street, in ruil voor een claim op de winstdervingen.

Om al deze kosten te vermijden kan de Roemeense overheid zich alsnog gedwongen zien om de mijn te openen of in het andere geval komt Gabriel Resources weg met een royaal bedrag aan publieke fondsen als compensatie.

Rosia Montana is archeologisch en cultureel waardevol met zijn pre-Romeinse en Romeinse mijn en zijn talrijke monumenten die dateren uit verschillende tijdsperiodes. Volgens een studie van de universiteiten van Oxford en de Leicester “zijn de Romeinse mijnen van Rosia Montana de meest uitgestrekte en de belangrijkste ondergrondse van alle wereldwijd bekende mijnen.”

In 2009 diende de ARA-groep, een in architectuurrestauratie en archeologie gespecialiseerde NGO, een gedetailleerd voorstel in om Rosia Montana op de Voorlopige Lijst te zetten van UNESCO werelderfgoed sites van het land.

Ondanks de sterke steun van de nationale en internationale wetenschappelijke gemeenschap werd de aanvraag door tien cultuurministers onder de tafel geschoven. En Rosia Montana daadwerkelijk op ’s lands Voorlopige UNESCO-Lijst zetten kan enkel met een handtekening van een cultuurminister.

Maar uiteindelijk werd Rosia Montana aangemeld op de Voorlopige Lijst voor UNESCO-sites door een cultuurminister op 5 februari 2016. Eugen David, voorzitter van de Alburnus Maior vereniging van locale bewoners verklaarde hierover: “Dit is niet enkel een enorm pluspunt voor ons cultureel erfgoed, het is een grootse overwinning voor de civiele samenleving, voor de duizenden mensen hier en in het buitenland die ervoor ijveren dat Rosia Montana gered zou worden.”

In Rosia Montana bevinden zich één van de grootste goud- en zilver voorraden van Europa. Sinds de tijd van het Romeinse rijk worden hier al grondstoffen uit de grond gewonnen. Deze en latere mijnbouwactiviteiten hebben voor grootschalige milieuschade gezorgd. De voormalige Rosia Montana mijn laat bijvoorbeeld goed de impact van deze mijnbouwactiviteiten zien. De kwaliteit van het water en de grond is afgenomen en mensen ervaren negatieve gevolgen op hun gezondheid. Deze negatieve gevolgen gaan door zolang het terrein niet wordt gesaneerd.

Het einde van de staatsmijn en andere mijnen in 2006 heeft niet alleen gevolgen voor milieu en gezondheid maar heeft ook gezorgd voor werkloosheid en extreme armoede. De staatsmijn had bijvoorbeeld bijna alle lokale werknemers in dienst. In 2009, drie jaar na het sluiten van de mijnen, was nog steeds 70% van de bevolking van Rosia Montana werkloos.

Een nieuw mijnbouw project was gepland in Rosia Montana. Deze zou bestaan uit vier afzonderlijke open pit mijnen en zou naar verluid voldoen aan alle Europese en internationale standaarden. Volgens de plannen zou het twee jaar duren om de mijn te bouwen, zestien jaar om alle metalen uit te grond te halen en zeven jaar om de mijn te sluiten en het gebied te saneren. De daaropvolgende 30 tot 50 jaar zou het gebied nog onder observatie en inspectie blijven.

Het mijnbouwproject is voor 80% in handen van Gabriel Resources en de resterende 20% staat op naam van het staatsbedrijf Minvest Rosia Montana S.A. Samen vormen ze de Rosia Montana Gold Corporation, die ook de exploitatie vergunningen voor Rosia Montana in handen heeft. Gabriel Resources heeft sinds de jaren 90 al meer dan 1.5 miljard dollar in het project geïnvesteerd. Het project zou direct en indirect 24 miljard dollar opleveren voor de Roemeense staat en daarnaast duizende banen creëren. Het wordt daarom gezien als de belangrijkste buitenlandse investering in het land. Naar verluid zou het nieuwe kansen tot groei en ontwikkeling creëren voor de Apuseni regio, waar mijnbouw al eeuwenlang plaats vindt.

Maar volgens Gabriel Resources, dwarsboomt Roemenië de ontwikkeling van het Rosia Montana project zonder een adequaat compensatie proces. De rendementen van de investeringen van het bedrijf zouden hierdoor verwaarloosbaar zijn. Gabriel Resources beweert sinds 2015 om een dialoog met de Roemeense overheid en president gevraagd te hebben. Omdat ze hierop geen gehoor hebben gekregen wil het bedrijf Roemenië aanklagen.

In juli 2015 startte Gabriel Resource een internationaal arbitrage proces bij het International Centre for Settlements of Investments disputes (ICSID) van de Wereldbank. Ze beschuldigden de Roemeense overheid ervan hun mijnbouwproject te vertragen. Gabriel Resources beweert dat de Roemeense overheid de internationale bepalingen van het verdrag International bilateral investment protection treaties heeft geschonden. Dit verdrag heeft Roemenië met Canada en het Verenigd Koninkrijk gesloten.De Roemeense overheid was aanvankelijk voorstander van de mijn, maar veranderde haar mening in 2013 na wijdverspreide protesten in het land. Veel Roemenen verzetten zich tegen het project vanwege de consequenties voor het milieu, de vervuiling die met name komt door het gebruik van cyanide en de schade die het project aanbrengt aan vier bergen in een historisch gebied met mijnschachten uit de Romeinse tijd. Daarnaast protesteren mensen tegen de politieke corruptie rondom het mijnbouwproject. Desondanks beweert Gabriel Resources dat haar project zou bijdragen aan het herstel van het gebied dat door voormalige mijnbouwprojecten is vervuild.

Momenteel ziet het ernaar uit dat het mijnbouwbedrijf haar plannen voor de mijn moet herzien. Dit omdat Rosia Montana en een gebied van twee kilometer rondom het gebied in december 2015 tot nationaal historisch monument is uitgeroepen. Omdat het mijnbouwproject zich in het erkende gebied bevindt, is het beschermd tegen industriële activiteiten zoals mijnbouw. Het dorp was al eerder aangeduid als historisch monument in 1992, maar heeft deze status verloren door beslissingen die de Minister van Cultuur in 2004 en 2010 heeft gemaakt. Het lijkt erop dat de Roemeense bevolking de strijd voorlopig heeft gewonnen, maar ze zullen erop moeten toezien dat de overheid haar beleid niet opnieuw verandert of het bedrijf een andere manier vindt om haar project alsnog te beginnen.