Hoewel de EU maar een kleine rol speelt in de totale goudproductie in de wereld, is de handel en consumptie van goud daarentegen wel een belangrijke economische activiteit in de EU.
Hieronder wordt het belang van de EU vermeld omtrent de productie, de handel en de consumptie van goud waarin zich momenteel door de economische crisis nieuwe tendensen voordoen. Zo wordt de goudproductie steeds vaker uitbesteed aan landen met lage kosten en neemt bovendien de noodzaak aan eerlijke handel, recyclage van goud en productie van ecologisch goud toe. We kijken tenslotte ook welk aandeel België in de Europese goudmarkt kan hebben.
De Europese goudproductie
De rol van de Europese unie als goudproducent op wereldschaal is klein: het vertegenwoordigt slechts 1,2%[1] van de wereldwijde productie. De belangrijkste goudproducenten zijn China, Australië, de Verenigde Staten, Zuid-Afrika en Rusland.
Binnen Europa is Turkije het land waar het meeste goud wordt geproduceerd: dit omvat 42%1 van de totale goudproductie. Europa is dus sterk afhankelijk van Turkije voor de import van goud. Zwitserland en Italië zijn dan weer de grootste producenten van halffabricaten en onbewerkt goud binnen de EU. Bovendien is Zwitserland hét handelscentrum voor goud en de belangrijkste leverancier van goud, hoewel er zich geen goudmijnen bevinden.
Een belangrijke tendens is de afname van de fabricage van sieraden in Europa. Door de economische crisis, is de vraag hiernaar sterk gedaald aangezien luxevoorwerpen het eerste is waarop mensen besparen in tijden van economische crisis. Zo valt inderdaad te constateren dat de totale productie van sieraden in Europa binnen tien jaar met 50% is gedaald[2]. Dat heeft als gevolg dat de productie naar landen met lage kosten verhuist en plaats heeft in landen als China, Turkije en India.
Europa en haar goudverbruik
Zoals reeds vermeld bespaart de consument tijdens economische crisis sterk op luxevoorwerpen zoals gouden juwelen. Daarentegen zijn de consumenten wel massaal gaan beleggen in goud: terwijl in 2000 het beleggingsgoud slechts 4,3% van de totale wereldvraag naar goud bedroeg, liep deze in 2010 op tot 26%[3]. Voor Europa geldt dat de import van goud jaarlijks 21% in waarde toenam.[4] Deze tendens is eveneens een gevolg van de economische crisis: mensen verliezen het vertrouwen in de banken en gaan op zoek naar veiligere manieren om te beleggen. Er is dus een duidelijke verschuiving van een vraag van sieraden naar het beleggen in goud. Landen met lage productiekosten als China, Turkije en India zouden de vraag naar sieraden op termijn echter wel opnieuw kunnen doen verhogen.
Daarnaast is de keuze in het type en het design van gouden sieraden verschoven. De hedendaagse consument verkiest goud in trendy kleuren zoals rood, zwart, roze, geel, en groen. Daarbij worden steeds meer diamanten, parels en edelstenen in het gouden juweel verwerkt, waardoor deze sieraden minder prijzig zullen zijn; ze bevatten immers minder goud.
Waar halen we het goud vandaan?
De belangrijkste importeurs in Europa van gouden sieraden zijn het Verenigd Koninkrijk, Italië, Duitsland en Frankrijk.
Zwitserland is het handelscentrum van de EU en staat in voor de helft van de totale goudimport. Het is ook de grootste leverancier van sieraden in Europa. Daarnaast voert Italië het meeste goud in dat rechtstreeks afkomstig is van ontwikkelingslanden zoals Peru, Zuid-Afrika en Suriname. 60% van het geïmporteerde goud in de EU is afkomstig uit deze landen4.
Ook gouden sieraden worden direct massaal geïmporteerd uit ontwikkelingslanden: Turkije, China, India en Thailand. Het Verenigd Koninkrijk is hierbij met 30%[5] de grootste importeur van gouden juwelen. Toch exporteert Europa nog altijd meer gouden sieraden dan dat het importeert, met het Verenigd Koninkrijk, Italië en Frankrijk voorop. Deze tendens is wel aan het verschuiven doordat productie steeds vaker wordt uitbesteed aan landen met lage kosten. Daartegenover wordt goud als grondstof meer geïmporteerd dan geëxporteerd, wat logisch is aangezien er in Europa nauwelijks goudmijnen zijn.
Van leverancier tot consument
Een gouden juweel heeft al heel wat kilometers afgelegd voordat het bij de consument terechtkomt. Eerst levert de leverancier goud uit de mijnbouw aan raffinaderijen die het goud bewerken. Daarna wordt het goud geleverd aan de handel in onbewerkt goud. Hieruit worden dan de sieraden gefabriceerd. Vervolgens worden ze geïmporteerd of geëxporteerd en komen ze terecht bij de groothandel. Ten slotte belanden de juweeltjes bij de kleinhandel waar de consument zijn gouden ring, armband of halsketting kan kopen.
De huidige distributiekanalen hebben al heel wat veranderingen ondergaan. Zo ondervinden sieradenproducenten in de EU steeds meer concurrentie van landen met lage kosten zoals Turkije, China en India. Om kosten te drukken, besteden de fabrikanten hun productie dan ook steeds meer uit aan deze landen.
Goud, duur(zaam)?
De prijs van goud blijft stijgen. Vooral in Amerikaanse dollar is de waarde sterk toegenomen. Dat heeft ervoor gezorgd dat de prijs van goud uitgedrukt in euro redelijk stabiel is gebleven: 900 tot 1000 euro (per troy ounce)[6], als gevolg van de dalende wisselkoers ten opzichte van de dollar. Ook de waarde van gouden juwelen is gestegen tussen 2005 en 2010.
Deze grootschalige handel en met name de productie en ontginning zijn niet zonder gevolgen voor het milieu. Daarom pleiten verschillende organisaties voor eerlijk en duurzaam goud, vanaf de ontginning in de mijnbouw tot aan het bereik bij consument.
In West-Europa zijn er al heel wat fairtradeproducten op de markt, met als koploper het Verenigd Koninkrijk. In Oost-Europa zijn deze daarentegen zo goed als onbestaand. De studies van Fair Trade Labelling Organizations (FLO) en de Alliance for Responsible Mining (ARM) tonen aan dat Europa een goede afzetmarkt kan zijn voor trouwringen, sierringen, oorringen, halskettingen en armbanden, vervaardigd uit eerlijk goud van grondstof tot eindproduct.
Eerlijke handel
Vooral de kleinschalige mijnbouw zou meer aan eerlijke handel moeten doen. De ambachtelijke en kleine mijnbouwers houden van de winst maar een klein deel over, omdat ze sterk afhankelijk zijn van tussenpersonen en handelaars om het goud tot bij de raffinaderijen en de consumentenmarkt te kunnen brengen. Deze tussenpersonen gaan met hun deel van de winst aan de haal.
Een mogelijke oplossing? Een afzonderlijke toeleveringsketen voor goud uit eerlijke handel die beter controleert of de kleine mijnwerkers hun deel van de winst ontvangen waar ze recht op hebben. Enkele cijfers over kleine mijnbouw waaruit de omvang van oneerlijke handel blijkt: slechts 10 tot 15 miljoen mijnwerkers zijn rechtstreeks betrokken bij kleinschalige goudontginning terwijl de sector goed is voor 60 miljoen banen oftewel 90% van de totale tewerkstelling in de goudsector[7].
Een afzonderlijke toeleveringsketen betekent echter ook een hogere prijs. Goud gaat vaak naar dezelfde raffinaderijen terwijl eerlijk goud gescheiden moet blijven van het ‘gewone’ goud. Eerlijk goud is ook duurder omdat het geproduceerd wordt in kleinere hoeveelheden. Bovendien moet er ook een licentievergoeding worden betaald voor het Fairtrade/Fairmined-label. Belangrijk is dat tijdens het hele proces van productie en verhandeling van goud, goed wordt gecontroleerd of de handelaars niet aan de haal gaan met het deel van de winst dat bestemd is voor de mijnwerkers.
Naast ‘eerlijk’ goud, kan goud ook ‘groen’ zijn. Groen goud of ecologisch goud betekent dat het geproduceerd is zonder chemicaliën en er ook streng wordt toegezien op het herstel van het milieu. Maar de vraag is echter wel of goud zonder chemicaliën produceren op grote schaal efficiënt is.
Het Belgisch aandeel
België zou een belangrijke rol kunnen spelen in de handel van eerlijk goud. Hoewel haar aandeel eerder klein is in vergelijking met de andere West-Europese landen, is België wel het belangrijkste handelscentrum voor diamanten van de wereld. Het verbruik van sieraden met diamanten is dan ook hoog. Bovendien is België het land met het grootste aandeel van het door de EU geïmporteerde goud uit ontwikkelingslanden (52% in 2009)[8].
Zoals elders in de EU worden gouden sieraden steeds minder verkocht, ten gevolge van de economische crisis. Toch wordt verwacht dat de markt van gouden juwelen zich opnieuw zal herstellen en deze de eigen productie van sieraden, die reedsaan het slinken is, geheel zal vervangen.
[1] BTC, Belgian development agency (2011)
[2] Eurostat Prodcom (2010)
[3] GFMS, World Gold Council (2010)
[4] BTC , Belgian development agency (2011)
[5] BTC, Belgian development agency (2011)
[6] BTC, Belgian development agency (2011)
[7] BTC, Belgian development agency (2011)
[8] Eurostat Prodcom (2010)