En El Nombre Del Litio – Schone energie, voor wie?
Ik ben degene die door de heuvels kronkelt
kijkend naar het leven dat groeit
Met ogen van water die de geboorte en dood van de tijd zien
Ik genees de wonden van het zijn
Dood me niet en vergiftig me niet
Maak me geen deel van dat lijden
Jij bent de dood, ik ben het leven
Jij bent het lithium, ik ben het gevoel van de pacha
Water!
CATAPA hield op 29 maart een vertoning van de documentaire ‘En el Nombre del Litio’ in Studio Skoop in Gent, als onderdeel van het Belmundo Festival 2022.
Tachtig procent van ‘s werelds lithiumreserves bevinden zich in de ‘Lithiumdriehoek’; de zoutvlakten die Argentinië, Bolivia en Chili met elkaar verbinden. De film toont de desastreuze gevolgen van lithiumwinning voor de inheemse gemeenschappen van de Salares Grandes. Voor de productie van één ton lithiumcarbonaat is twee miljoen liter water nodig. En waar gaat dit lithium naartoe? Elk elektrisch voertuig, dat centraal staat in de “groene overgang” van de EU van benzine- en dieselvervoer, bevat 4,5 kilogram lithium.
“¿Energía limpia para quién?” (Clean energy for who?) (Clemente Flores, El Moreno)
Na de vertoning werden de deelnemers door Yblin Escobar Roman (CATAPA) uitgedaagd om na te denken over de verbanden tussen de documentaire en de materiële consumptie binnen de Europese Unie en België. Onder het mom van ‘groene mijnbouw‘ schetst de Critical Raw Materials-lijst van de EU een strategie voor de bevoorrading van meer dan dertig gedolven hulpbronnen, zoals lithium, die ‘nodig’ worden geacht voor de groene transitie. Om de ‘groene overgang’ te financieren, zal de EU tegen 2050 zestig keer meer lithium nodig hebben voor batterijen voor elektrische voertuigen en energieopslag dan nu het geval is.
Elektrische voertuigen zijn niet de oplossing voor onze klimaatcrisis. Ons streven naar ‘groene mobiliteit’ is doordrenkt van dezelfde extractivistische logica die onze planeet beschouwt als een onuitputtelijke hulpbron die moet worden ontgonnen en gedomineerd door de mensheid. Maar dit gaat voorbij aan de fundamentele tegenstrijdigheid:
We cannot mine our way out of the climate crisis
Deze tegenstrijdigheid is de kern van ‘El Nombre Del Litio’. Door de barre omstandigheden zijn alleen micro-organismen aangepast om te overleven in het Salarbekken. Onder de salars leven kolonies, of “bossen” van micro-organismen die zich bezighouden met fotosynthese, en die al meer dan 3,5 miljard jaar als koolstofput fungeren, zuurstof afgeven en onze ozonlaag creëren. In naam van de klimaatcrisis onttrekken transnationale bedrijven echter enorme hoeveelheden water aan het bekken, waardoor juist de micro-organismen die ons voortbestaan op Moeder Aarde mogelijk maken, worden uitgehongerd en vernietigd.
Een rechtvaardige overgang naar toegankelijk, CO2-neutraal vervoer
In plaats van de status quo te handhaven door over te schakelen op elektrische auto’s, vereist een rechtvaardige overgang een fundamentele reorganisatie van onze steden en gemeenschappen in de richting van emissievrij openbaar, niet particulier vervoer. Vervoer is verantwoordelijk voor 27% van de wereldwijde uitstoot. C40 Cities stelt dat om de opwarming van de aarde tot 1,5°C te beperken, het gebruik van openbaar vervoer in steden tegen 2030 verdubbeld moet zijn.
Desondanks zullen de jongste plannen van De Lijn toezien op de verwijdering van 1 op 7 bushaltes in Gent – ongeveer 200 in totaal. Zonder Bushalte Straat, een actiegroep die campagne voert tegen deze veranderingen, stelt dat dit onvermijdelijk oudere en minder mobiele burgers zal verhinderen om de stad te betreden en te doorkruisen.
Een rechtvaardige overgang naar het recht om nee te zeggen
In de documentaire wordt ook benadrukt dat een rechtvaardige overgang vereist dat inheemse en lokale gemeenschappen het recht hebben om nee te zeggen tegen mijnbouw. Lokale gemeenschappen moeten niet alleen het beslissende, wettelijk bindende woord hebben over het lot van mijnbouwprojecten, dit moet ook worden gerespecteerd.
Ik ben geboren op het platteland,
ik ben de zoon van een boer
Ik verdedig mijn traditie,
van heel het Argentijnse noorden
Mijn vader is de Chañi berg
Mijn moeder de witte Salar
Tijdens de documentaire bespreken de inheemse gemeenschappen Kachi-Yupi (letterlijke vertaling: zoutsporen), een document dat zij collectief hebben opgesteld voor het consultatieproces. Samen met internationale wetten over vrije, voorafgaande en geïnformeerde toestemming (Free, Prior and Informed Consent), eist dit document dat mijnbouwbedrijven toestemming moeten vragen aan alle inheemse gemeenschappen van het Salinas Grandes en Laguna de Guayatayoc bekken voordat ze verder gaan met een activiteit of project. Ondanks beloften werd het document nooit geformaliseerd in een officieel decreet. In plaats daarvan droeg de Argentijnse staat het eigendom van de gronden over aan JEMSE om zonder toestemming lithium te gaan winnen voor “ontwikkeling”.
“Als gemeenschappen niet actief deelnemen aan de staat, is de staat zinloos” (Clemente Flores, El Moreno)
Bedrijven streven ook naar een ‘Social Licence to Operate’ door gemeenschappen te verdelen met valse beloften van banen, ontwikkeling en veiligheid. In de documentaire beloofde EXAR dat de lithiumwinning de plaatselijke gemeenschap direct en indirect zo’n achthonderd banen zou opleveren, en dat gedurende meer dan dertig jaar.
Grootschalige mijnbouwprojecten mogen dan op korte termijn banen opleveren, de verwoesting op lange termijn is niet te vergelijken. Het verlies van water verstoort de pastorale landbouw, een activiteit waarop de gemeenschap al duizenden jaren vertrouwt. Als de mijnbouwprojecten eenmaal zijn afgerond, gaan ook de banen mee en blijft een door geweld en conflicten besmette en verscheurde gemeenschap achter.
“Mijnbouw is brood voor vandaag, maar honger voor morgen” (Gil Cruz, Susques)
In reactie hierop hebben de inheemse gemeenschappen van de Salinas Grandes en de Lagune van Guayatayoc zich gemobiliseerd om te protesteren tegen de schending van het internationale recht inzake inheemse rechten, tegen het feit dat de lithiummijnbouwbedrijven die actief zijn op het grondgebied van de Quebraleña geen collectieve vergadering hebben geraadpleegd en tegen het feit dat ze een einde hebben geëist aan alle mijnbouwactiviteiten in het gebied.
“Ik geef mijn leven voor de Salar. Ik kan dit niet accepteren. Als jullie willen, dood mij dan eerst. Dan zullen jullie door de Salar gaan.” (Veronica Chavez, Santuario Tres Pozos)
Onze overgang naar duurzame energie moet niet alleen groen zijn, maar ook rechtvaardig. Dit kan niet worden bereikt via ons huidige pad van voortgezet extractivisme, dat niets anders belooft dan vernietiging. We staan op een tweesprong. In plaats van lithium te winnen voor elektrische auto’s, moet onze samenleving gebaseerd zijn op sociale en ecologische rechtvaardigheid, waarbij de winning van niet-hernieuwbare hulpbronnen niet langer nodig is.
Water, klein water
Ze roepen me en ze denken aan me
Water, klein water,
Ze zeggen tegen mij als ik voorbijga
Bescherm onze plaats
Nou chayadita mijn ziel zal blijven
Met de dans van de suri’s zal ik stoppen
Met de draf van de vicuñas zal ik volgen
Met de condor zal ik vliegen
In de regen over de Andes zal ik terugkeren
Jallalla!
En El Nombre del Litio is geproduceerd door Calme Cine & FARN, en geregisseerd door Tian Cartier, Martín Longo en Pía Marchegiani. Je kunt meer lezen over de film en de inheemse gemeenschappen die strijden tegen de winning van lithium op hun website: https://enelnombredellitio.org.ar
*Deze documentaire werd vertoond in het kader van Cinema Belmundo 2022. Cinema Belmundo is een samenwerking tussen verschillende organisaties die films vertonen om een impact te maken. Dit jaar bestaat het samenwerkingsverband uit Studio Skoop Cinema, 11.11.11, Amnesty International, BOS+, Broederlijk Delen, Dierenartsen Zonder Grenzen, FOS ngo en JEF.
Geschreven door Catapista Connor Cashell
Bronnen:
An Van Bost (2021) ‘Ghent action group fights to preserve bus stops in and around Ghent with symbolic action’, VRT, 21 June. Available at: https://www.vrt.be/vrtnws/nl/2021/06/21/een-deel-bushaltes-in-en-rond-gent-dreigt-te-verdwijnen/ [Accessed 30 March 2022].
Bankwatch Network (2021). Raw Deal: Does the new EU development model mean more of the same destructive mining? Available at: https://bankwatch.org/wp-content/uploads/2021/01/RAW_DEAL.pdf [Accessed 30 March 2022].
C40 Cities, International Transport Workers’ Federation (2021). Public transport global coalition statement. Available at: https://www.c40.org/wp-content/uploads/2021/11/Global-coalition-statement-ENG.pdf [Accessed 30 March 2022]
En El Nombre Del Litio (2021) Directed by T. Cartier, Longo. M and Marchegiani.Pía [Film]. El Salvador, Argentina: Calme Cine.
European Commission (2020) ‘Critical Raw Materials Resilience: Charting a Path towards greater Security and Sustainability’. Available at: https://eur-lex.europa.eu/legal-content/EN/TXT/?uri=CELEX:52020DC0474 [Accessed 30 March 2022]
European Environmental Bureau, Friends of the Earth Europe (2021)
‘Green mining is a myth’: the case of cutting EU resource consumption.
Available at: https://eeb.org/wp-content/uploads/2021/10/Green-mining-report_EEB-FoEE-2021.pdf
[Accessed 22 March 2022].
FARN & Calma Cine (2021) En el Nombre Del Litio. Available at: https://enelnombredellitio.org.ar/home-2-en/. [Accessed: 30 March 2022].
Kachi-Yupi (2015) Salt Traces: Free, Prior and Informed Consultation and Consent Procedure for the Indigenous Communities of the Salinas Grandes and Laguna de Guayatayoc Basin. Available at: https://naturaljustice.org/wp-content/uploads/2015/12/Kachi-Yupi-Huellas.pdf [Accessed 30 March 2022].
United Nations, Department of Economic and Social Affairs: Indigenous Peoples (2016) Free Prior and Informed Consent – An Indigenous Peoples’ right and a good practice for local communities – FAO. Available at: https://www.un.org/development/desa/indigenouspeoples/publications/2016/10/free-prior-and-informed-consent-an-indigenous-peoples-right-and-a-good-practice-for-local-communities-fao/ [Accessed 30 March 2022]
Zonder Bushalte Straat (2022) [Facebook]. Available at: https://www.facebook.com/zonderbushaltestraat/ [Accessed 30 March 2022].