Het verhaal achter onze ICT-toestellen

De donkere kant van ICT

Scrollen door onze facebook-feed, snel nog een e-mail verzenden, een zoom-meeting met  collega’s,… Onze smartphones en laptops maken integraal deel uit van ons dagelijkse leven en zijn niet meer weg te denken uit onze huidige digitale samenleving. Maar helaas worden deze en andere ICT-producten veelal geproduceerd in oneerlijke omstandigheden en hebben ze een negatieve impact op mensen en op de planeet.

Impact van ICT op planeet en klimaat

Onze toestellen zijn namelijk samengesteld uit een heel aantal metalen. In een smartphone bijvoorbeeld zitten al meer dan 40 verschillende soorten, waaronder wolfraam, lithium, kobalt, koper en goud. Deze metalen moeten natuurlijk ergens vandaan worden gehaald: uit de aarde. Deze ontginning gebeurt voornamelijk door grootschalige mijnbouwprojecten waarbij enorme kraters worden geslagen in het landschap. 

Niet alleen ondergaat het landschap drastische fysieke veranderingen tijdens een mijnbouwproject. De verschillende vormen van mijnbouw brengen ook een heel arsenaal aan types vervuiling met zich mee. Bij het extractieproces zijn enorme hoeveelheden zoet water nodig en wordt er gebruik gemaakt van explosieven en giftige stoffen. De impact van mijnbouw op ecosystemen is dan ook gigantisch: van de uitdroging van meren en rivieren,, de verontreiniging van de bodem en het water, tot  bodemerosie, ontbossing en het verlies van biodiversiteit.  Voor alles over mijnbouw kan je hier terecht.

Naast de ontginning heeft ook de assemblage van de ICT-toestellen in fabrieken een negatieve ecologische impact. Dit proces verbruikt zeer veel energie en stoot grote hoeveelheden broeikasgassen uit. Een groot deel draait op fossiele brandstoffen en draagt bij aan de globale temperatuurstijging en de verwoestende gevolgen van klimaatverandering.

Tussen de 60 en 85% van de ecologische impact en CO₂-uitstoot, komt voort uit de productiefase van onze elektronische producten (ontginning van grondstoffen & assemblageproces). Bovendien, hoe kleiner het ICT-toestel, hoe groter het energieverbruik per gram product.

“Om een ‘gram smartphone’ te produceren is 80 keer meer energie nodig dan voor een ‘gram auto’”. 

In het rapport van The Shift Project vinden we terug dat bijna vier % van de wereldwijde uitstoot van broeikasgassen afkomstig is uit de productieketen van ICT. Daarmee stoot het meer CO2 uit dan de luchtvaartsector!  Dat aandeel kan oplopen tot maar liefst 14% indien er geen significante vermindering komt in het energieverbruik van de ICT-sector. 

20,9 % van de mondiale elektriciteitsvraag zou in 2030 naar ICT gaan (Jones, 2018).

Daarnaast is de sector berucht om het weinig gecontroleerd gebruik van toxische chemicaliën die vaak zonder verwerking in waterlopen en in het grondwater terecht komen. In Silicon Valley, waar IBM startte met de productie van computers, zijn grote oppervlaktes en het grondwater nog steeds zwaar vervuild (zie ook de beklijvende documentaire ‘Death by Design’).

Impact van ICT op mens en maatschappij

De ecologische gevolgen van mijnbouw brengen op hun beurt weer verschillende maatschappelijke gevolgen met zich mee zoals: (gedwongen) migratie, inkomensverlies door degradatie van landbouwgrond, ziekten door verontreiniging van drinkwater, criminalisering van protest- en mensenrechtenverdedigers, conflicten en corruptie. 

Daarnaast heeft ook de productiefase van elektronica een keerzijde. In veel ICT-fabrieken, die vooral in Azië en Oost-Europa staan, zijn de arbeidsomstandigheden verre van ideaal: arbeiders werken lange dagen voor lage lonen in barre en ongezonde arbeidsomstandigheden. Ze worden geconfronteerd met meerdere schendingen van de arbeids- en mensenrechten, waaronder gedwongen arbeid, blootstelling aan gevaarlijke chemicaliën zonder gepaste bescherming en beperkingen van het recht om vakbonden te vormen en te organiseren. 

Wil je meer weten dan kan je hier het onderzoeksartikel ‘Human Right risks in the ICT supply chain’ lezen, waarin verschillende artikels uit het Make ICT Fair-project zijn verzameld.

E-waste

Alsof dat nog niet genoeg is, creëert de overproductie en overconsumptie van ICT-toestellen ook een enorme berg elektronisch afval ofwel ‘e-waste’. Alleen al in 2019 hebben we meer dan 50 miljoen ton e-waste geproduceerd. Als we verder consumeren zoals vandaag en de industrie geen ernstige inspanningen doet om het design aan te passen, dan zullen we in 2050 120 miljoen ton e-waste produceren per jaar.

Meer te weten komen over geplande veroudering en onze strijd hiertegen?

Geplande veroudering

We weten allemaal hoe toestellen vroeger langer meegingen. Onze ouders of grootouders kochten toestellen, van staafmixers tot wasmachines, die hun hele leven lang meegingen,., maar diezelfde huishoudapparaten gaan vandaag steeds sneller kapot. Hetzelfde geldt ook voor onze hedendaagse ICT-toestellen. Deze digitale toebehoren worden zo ontworpen dat ze na een tijdje mankementen beginnen te vertonen, de software begint te haperen, enzovoort. Producten die te lang meegaan zijn gewoonweg niet winstgevend voor bedrijven. Dus worden ze zo vormgegevendat ze na een tijdje stuk gaan, zodat men gedwongen wordt een nieuw exemplaar te kopen. 

De korte levensduur van ICT-toestellen verzwaart de tol die deze toestellen eisen op de eindige grondstoffen van de planeet. Smartphones (die in de EU gemiddeld 21 maanden meegaan) en laptops (4-5 jaar) zouden langer moeten meegaan om deze impact enigszins te verantwoorden.
Het lineaire  ‘take – make – waste’- business model creëert een groot probleem: onze elektronica zijn momenteel niet zo ontworpen dat ze gemakkelijk te repareren of te recycleren zijn. 

Dit alles, samen met de  “peer pressure” om mee te zijn met de laatste nieuwe trendsn, voedt een enorme en onnodige berg afval. Dit terwijl de conflicten en milieurampen rond mijnbouw en zeldzame metalen zich blijven opstapelen.

De mondiale uitdaging

De toeleveringsketen van ICT-toestellen is een heel complex verhaal. Er zijn namelijk veel actoren betrokken bij het proces: van het begin tot het einde van de keten, van mijnbouwbedrijven tot productie- en assemblagefabrieken, onderaannemers en e-waste dumpplaatsen. De ICT-toeleveringsketen strekt zich uit over het hele wereldtoneel en wordt gedomineerd door een beperkt aantal multinationale bedrijven die veel macht in handen hebben.

De grootste afnemers van ICT zijn de VS en China. De design-fase speelt zich vooral af in de VS, China en Japan, waar de hoofdzetels van de grote ICT-producenten gevestigd zijn. De ontginning van de vereiste metalen vindt voornamelijk plaats in Zuid-Amerika, Azië en Afrika.De assemblagefabrieken bevinden zich voor het merendeel in Zuidoost-Azië en Oost-Europa. Na de gebruiksfase wordt een groot deel van de e-waste (illegaal) gedumpt in verschillende plaatsen in de wereld, hoofdzakelijk in Afrikaanse landen, Brazilië en India. 

In de rijkere Westerse landen wordt de meeste ICT geconsumeerd, bovendien zijn ze ook de drijvende kracht achter de wereldwijde ontginning van metalen en mineralen. Aan de andere kant staan de armere landen, waar de mijnbouw vaak doorgaat, maar waar men geen vruchten plukt van deze industrie. Integendeel: daar voelt mende gigantische impact op het milieu en de maatschappij het hardst.

Het is duidelijk: de impact van de ICT-sector strekt zich uit van Noord tot Zuid en speelt zich af in een globale context. (Hier kan je een interessante case-study lezen over de levensweg van het zeldzame metaal Indium – gebruikt in touchscreens – van de ontginning uit Boliviaanse grond tot de Europese Industrie-wereld.)

Meer weten over het verhaal achter jouw ICT-toestellen? Download dan hieronder het uitgebreide rapport