De impact van het Escazú-akkoord op het recht om nee te zeggen in Latijns-Amerika

Dit artikel zal kort voorstellen en uitleggen hoe het Escazu-akkoord een positieve invloed kan hebben op het recht om nee te zeggen. Om het beter te begrijpen, leggen we eerst uit waar het vandaan komt, wat de unieke kenmerken ervan zijn, wat de doelstellingen ervan zijn, welke rechten het verleent en wat de link is met onze campagne ‘Het recht om nee te zeggen’ in Catapa vzw.

Het Regionaal Akkoord over Toegang tot Informatie, Publieke Inspraak en Rechtspraak in Milieuzaken in Latijns-Amerika en de Caraïben, ook wel het Akkoord van Escazú genoemd, werd aangenomen op 4 maart 2018 en trad in werking op 22 april 2021. Binnen de Economische Commissie van de VN voor Latijns-Amerika en het Caribisch gebied (ECLAC) met 24 ondertekenende staten en 14 partijen onder hen (Colombia, Ecuador en Bolivia).

“CIDH- ddhh indigenas Colombia _1039” door Comisión Interamericana de Derechos Humanos licentie onder CC BY 2.0 .

De overeenkomst van Escazu is om drie redenen vrij uniek: ten eerste is het de enige juridisch bindende overeenkomst die voortkomt uit de Conferentie van de Verenigde Naties over duurzame ontwikkeling (Rio +20); ten tweede is het het eerste verdrag van de regio over milieuzaken; en ten derde is het ’s werelds eerste verdrag dat bepalingen bevat over mensenrechtenverdedigers in milieuzaken.

Het belangrijkste doel van de overeenkomst is om de doelen van principe 10 van de Verklaring van Rio over Milieu en Ontwikkeling uit 1992 te vervullen, waarin staat dat:

“Milieukwesties kunnen het best worden aangepakt met participatie van alle betrokken burgers op het relevante niveau. Op nationaal niveau heeft ieder individu passende toegang tot milieu-informatie die in het bezit is van overheidsinstanties, met inbegrip van informatie over gevaarlijke stoffen en activiteiten in hun gemeenschappen, en de gelegenheid deel te nemen aan besluitvormingsprocessen. De staten vergemakkelijken en stimuleren de bewustmaking en deelneming van het publiek door informatie op ruime schaal beschikbaar te stellen. Er wordt voorzien in effectieve toegang tot gerechtelijke en administratieve procedures, met inbegrip van verhaal en genoegdoening”.

Op deze manier streeft de overeenkomst naar “het recht van huidige en toekomstige generaties om in een gezond milieu te leven en op duurzame ontwikkeling“.

Hoe verhoudt dit zich tot het recht om nee te zeggen?

Het Recht om Nee te Zeggen staat voor ‘het fundamentele recht van gemeenschappen om niet alleen betrokken te worden bij – en geïnformeerd te worden over de plannen, maar ook, in gevallen van onbevredigende uitkomsten van onderhandelingsprocessen, om uiteindelijk ‘Nee’ te zeggen tegen de voorstellen. Dit essentiële begrip versterkt niet alleen de stem van gemeenschappen en plaatst hen in een rechtvaardigere positie, maar zet bedrijven ook onder druk om inheemse kennis en gewoonterecht te respecteren. Het recht om “Nee” te zeggen tegen mijnbouw is daarom ook het recht om “Ja” te zeggen tegen een zelfbepaald bestaan en geeft gemeenschappen een concreet instrument om hun eigen ontwikkelingsmodel te bedenken door middel van processen aan de basis en recht van onderop.

Dit recht is gebaseerd op het principe van Free Prior and Informed Consent (FPIC) dat inheemse volken in staat stelt om al dan niet toestemming te geven voor projecten die hen of hun grondgebied kunnen aantasten.

In lijn met dit concept is het Akkoord van Escazu een waardevol regionaal juridisch mechanisme ter ondersteuning van de uitoefening van het Recht om Nee te Zeggen in Latijns-Amerika en het Caribisch gebied, vanwege de erkenning en bescherming van de toegangsrechten die het verleent, zoals het recht op toegang tot milieu-informatie, het recht op inspraak in het besluitvormingsproces op milieugebied en het recht op toegang tot de rechter in milieuaangelegenheden.

Wat houden die rechten in de overeenkomst in?

Recht op informatie

Het recht op toegang tot milieu-informatie omvat toegang tot de relevante informatie van de projecten volgens het beginsel van maximale openbaarmaking, wat betekent dat mensen informatie kunnen opvragen en ontvangen van de bevoegde autoriteiten zonder dat ze een bijzonder belang of reden hoeven aan te tonen, wat particulieren, NGO’s en verenigingen de mogelijkheid biedt om in elk van de onderhandelingsfasen van de mijnbouwprojecten te worden geïnformeerd, zodat ze kunnen handelen voordat de autoriteiten een definitief besluit over de terreinen nemen.

Het is ook de plicht van de ondertekenende partijen van de Escazu-overeenkomst om deze toegang tot milieu-informatie voor personen of groepen in kwetsbare situaties te vergemakkelijken door de tenuitvoerlegging van procedures om hen bij te staan en te adviseren bij de voorbereiding van hun verzoeken tot het verkrijgen van een antwoord om de uitoefening van dit recht onder gelijke voorwaarden te garanderen. Dit betekent dat de overheid de nodige bijstand en juridisch advies verleent aan mensen die, gezien hun specifieke situatie, niet over de kennis of financiële middelen beschikken om de verzoeken zelfstandig in te dienen, maar die wel aan deze processen willen deelnemen.

“No a la Mineria” by somos2013 is licensed under CC BY 2.0 .

De overeenkomst vermeldt ook onder welke omstandigheden de staten de gevraagde informatie mogen weigeren en welke voorwaarden van toepassing zijn voor het verstrekken van de informatie, zodat er transparantie en duidelijkheid komt over de rechtsgronden, beperkingen en uitzonderingen om dit recht uit te oefenen. Het Escazu-akkoord vraagt de partijen ook om onpartijdige instellingen aan te wijzen om toe te zien op de naleving van de bepalingen en regels die erin zijn opgenomen. Dit recht zal een enorme verandering betekenen ten opzichte van de huidige procedures, waarbij milieu-informatie meestal wordt geweigerd aan mensen of autoriteiten, waardoor het te ingewikkeld wordt om begrepen te worden door mensen die niet betrokken zijn bij de projecten.

Derecho a la participación

Het recht op inspraak van het publiek in het milieu besluitvormingsproces houdt in dat er open en inclusieve inspraak mechanismen worden gecreëerd die nationale en internationale normatieve kaders volgen en die bedoeld zijn om het publiek te betrekken vanaf de allereerste stadia van projecten en activiteiten in milieuaangelegenheden, zoals processen voor het verlenen van milieuvergunningen, herzieningen, herevaluaties of updates. Elk aspect van openbaar belang, zoals ruimtelijke ordening, beleid, strategieën, regelgeving, enz. En vereist van de ondertekenende partijen de verspreiding van de genomen beslissingen en hoe de opmerkingen van het publiek in overweging worden genomen om tot de beslissingen te komen.

Dankzij het Akkoord van Escazu heeft het publiek vanaf nu het recht om toezicht te houden op en betrokken te zijn bij de projecten vanaf het allereerste begin, waardoor de gemeenschappen en de samenleving niet meer voor lelijke en onverwachte verrassingen komen te staan over het lot van hun land. Vanaf nu moet hun stem worden gehoord en in overweging worden genomen, en de staten zullen moeten bewijzen hoe de aanbevelingen en beslissingen van het publiek werden meegenomen op het moment dat de beslissingen werden genomen.

Recht op toegang tot de rechter

Het recht op toegang tot de rechter in milieuaangelegenheden vereist van de ondertekenende partijen dat ze hun nationale wetgeving aanpassen met garanties voor het respecteren van het principe van een eerlijke rechtsgang en het implementeren van gerechtelijke en administratieve mechanismen die het publiek in staat stellen om elke beslissing, handeling of nalatigheid die van invloed is op de uitoefening van de toegangsrechten of wanneer een beslissing, handeling of nalatigheid van invloed kan zijn op het milieu of een schending van de wet- en regelgeving met betrekking tot het milieu kan inhouden, aan te vechten en er beroep tegen aan te tekenen.

Zoals eerder vermeld, is een van de hoogtepunten van de overeenkomst de bepalingen met betrekking tot mensenrechtenverdedigers in milieubewegingen. Het is de eerste bindende overeenkomst ter wereld die garanties biedt voor de veiligheid en een stimulerende omgeving voor personen, groepen en organisaties die zich inzetten voor de bevordering en verdediging van mensenrechten in milieubewegingen.

In dit opzicht roept de overeenkomst op tot de implementatie van adequate en effectieve maatregelen om tijdig in te grijpen bij de verdediging, bescherming en bevordering van alle rechten van mensenrechtenverdedigers in milieuaangelegenheden, met inbegrip van “hun recht op leven, persoonlijke integriteit, vrijheid van mening en meningsuiting, vreedzame vergadering en vereniging, en vrij verkeer, alsmede hun vermogen om hun toegang uit te oefenen”.

Tot slot moedigt de overeenkomst de implementatie van haar bepalingen aan door het creëren en versterken van de nationale capaciteiten van de partijen om maatregelen te nemen, dat wil zeggen om autoriteiten, ambtenaren, rechterlijke functionarissen, nationale mensenrechten instellingen, juristen en het publiek in het algemeen op te leiden in de toegangsrechten die door de overeenkomst worden erkend, en de vitale rol te erkennen die verenigingen, organisaties en groepen spelen bij het vergroten van het publieke bewustzijn met betrekking tot toegangsrechten.

“Mineria Amalfi 07” by Antropovisual is licensed under CC BY-SA 2.0 .

Wat is de toekomst van het Escazú-akkoord?

Hoewel het ratificatieproces van deze ambitieuze overeenkomst traag verloopt, gezien het gebrek aan politieke wil bij de ondertekenende partijen, is de Escazu-overeenkomst een mijlpaal voor de uitoefening van het recht om nee te zeggen, aangezien het een regionale juridische achtergrond biedt in Latijns-Amerika en het Caribisch gebied voor de erkenning van toegangsrechten waarbij gemeenschappen, groepen en individuen nee kunnen zeggen tegen mijnbouwprojecten en alternatieven kunnen voorstellen.

De overeenkomst van Escazu heeft nog een lange weg te gaan en veel obstakels te overwinnen voordat het een solide mijlpaal wordt voor de bescherming van de toegangsrechten van gemeenschappen. Daarom is het nu zaak om het publieke bewustzijn over het verdrag te vergroten, de ratificatie ervan door meer staten te promoten en de implementatie ervan te monitoren met als doel gemeenschappen uit te rusten met meer juridische mechanismen om hun recht uit te oefenen om nee te zeggen tegen het huidige destructieve economische systeem en de erkenning van de toegangsrechten aan te moedigen, de ratificatie ervan te promoten voor die staten die nog in afwachting zijn en de implementatie ervan te monitoren in die staten die het al geratificeerd hebben.

In Catapa vzw willen we doorgaan met het promoten van Het Recht om Nee te Zeggen tegen mijnbouw en Het Recht om Ja te Zeggen tegen een duurzame manier van leven waarbij gemeenschappen de beslissingen over hun grondgebied kunnen bepalen en overzien. Daarom willen we onze steun betuigen aan de ratificatie en implementatie van het Escazu-akkoord, gezien de gedeelde waarden met onze campagne RTSN, waar onze strijd voor een betere toekomst zonder mijnbouw doorgaat tot onze stemmen gehoord worden.

Dit artikel is geschreven door Catapista Laura Carvajal.