Milieu- en mensenrechtenverdedigers zetten zich onvermoeibaar in voor gelijkheid en gerechtigheid. Helaas krijgen ze vaak te maken met discriminatie, geweld, criminalisering, schendingen van hun burgerrechten en de straffeloosheid van gewapende publieke (politie, leger) of ingehuurde (paramilitairen, doodseskaders) groepen. Alle activisten krijgen grote uitdagingen voorgeschoteld, maar vrouwelijke activistes krijgen daarbij ook nog eens te maken met genderspecifiek geweld en andere risico’s.
Met het project “Strategies of women human rights defenders confronting extractive industries” voert CATAPA campagne rond de situatie van vrouwelijke milieuactivisten in Latijns-Amerika die strijden tegen extractieve industrieën. Hiermee willen wij een stem geven aan deze vrouwelijke activisten, hun precaire situatie onder de aandacht brengen en politieke instituties en andere organisaties ertoe brengen om mechanismen te creëren die een betere bescherming bieden aan deze defensoras. Het project vond plaats in samenwerking met verschillende partnerorganisaties waaronder Ingeniería Sin Fronteras (ISF) en REDD (Red Latinoamericana de Mujeres Defensoras).
Er zijn veel gevaarlijke sectoren waarin het riskant is voor milieuactivisten om verzet uit te oefenen, maar volgens de organisatie AWID vormt mijnbouw de meest onveilige context voor activisten, gevolgd door waterkrachtprojecten en dammen, agro-industrie en houtkap. Het hoofd van de Verenigde Naties werkgroep tegen discriminatie tegenover vrouwen, Alda Facio, bevestigde in mei ook dat de kwetsbaarste groep van vrouwelijke mensenrechtenactivisten zich bevindt bij degenen die activiteiten van extractieve industrieën willen verhinderen (en bij degenen die strijden voor reproductieve en seksuele rechten). Weerstand bieden tegen extractieve industrieën betekent ook (inter)nationale bedrijven en globale elites uitdagen, die samenwerken met overheden en soms zelfs met religieuze en ‘traditionele’ instellingen. Uit onderzoek van Front Line Defenders blijkt dat 281 mensenrechtenverdedigers wereldwijd vermoord werden in 2016. 49% van het totale aantal waren activisten die het milieu, grondgebied en inheemse rechten verdedigden. Meer dan de helft van de moorden, 143 volgens de bevindingen van FLD, vond plaats in Latijns-Amerika.
Alle activisten krijgen grote uitdagingen voorgeschoteld, maar vrouwelijke activistes krijgen daarbij ook nog eens te maken met genderspecifiek geweld en andere risico’s. Terwijl milieuverdedigers dikwijls bestempeld worden als “niet-vaderlandsgezind” of “tegen vooruitgang”, worden vrouwelijke verdedigers daarbij ook nog eens gestigmatiseerd omwille van hun gender en seksualiteit. “Ondanks de groeiende gevaarlijke context, spelen meer en meer vrouwen een belangrijke rol in sociale bewegingen. Ze lopen echter ook een groter risico op seksueel geweld, vooral wanneer ze leven in een gemilitariseerde omgeving. Bovendien hebben hun kinderen ook een grotere kans om bedreigd of aangevallen te worden als een vorm van intimidatie”, zei Marusia Lopez van JASS tijdens hetzelfde VN-event in mei. “Daarnaast worden de rechten die deze vrouwen verdedigen ook niet altijd erkend door de maatschappij en worden ze in sommige landen zelfs beschouwd als misdaden.”
Alejandra Burgos van het Mesoamerican Woman Human Rights Defenders Initiative voegt daaraan toe: “Het gebrek aan toegang tot justitie en de hoge mate van straffeloosheid heeft ook een impact op het leven van activistes in Centraal-Amerika. Uit onderzoek blijkt dat tussen 2012 en 2016, 60% van de aanvallen tegen activistes bestond uit intimidatie, bedreigingen, waarschuwingen en ultimatums, laster- en stigmatiseringcampagnes, gebruik van geweld, illegale en willekeurige arrestaties, criminalisering en gerechtelijke vervolgingen. Daarbij leven we ook nog eens in een van de regio’s met de meeste feminicides (vrouwenmoorden) ter wereld.”
Vrouwelijke activistes in Latijns-Amerika lijden vaak onder een driedimensionale vorm van discriminatie. Ten eerste worden ze vaak minachtend bekeken omdat ze inheems zijn. Ze hebben dikwijls hun eigen culturele gewoonten, praten een andere taal en geloven in een natuurgodsdienst. Die eigenschappen zorgen er helaas voor dat ze in veel landen als minderwaardig bestempeld worden. Daarnaast heeft de specifieke (gewelddadige) context van het socio-ecologisch conflict waarin ze wonen ook een grote impact op verschillende facetten van hun leven en hebben ze niet altijd de kans om te verhuizen. Tenslotte ondervinden ze ook moeilijkheden omdat ze een voor een vrouwen zijn die willen breken met traditionele rolpatronen. Op die manier bevinden ze zich in een precaire situatie omdat ze ‘hun verplichtingen niet naleven’ en ‘opstandig’ worden. Milieuactivistes die protesteren tegen het economisch extractieve beleid van Latijns-Amerikaanse regeringen worden vaak slachtoffers van het willekeurige gebruik van het strafsysteem, met als resultaat dat ze geconfronteerd worden met valse beschuldigingen en oneerlijke rechtszaken. Dit zijn criminaliseringstrategieën waartegen ze zich moeilijk kunnen verzetten, door een gebrek aan geld, tijd en contacten.
Een internationale consensus over de definitie van wat een milieu- of mensenrechtenverdediger is, bestaat al. Maar de dubbele kwetsbaarheid van vrouwelijke activistes wordt vaak vergeten. Er bestaan nauwelijks statistieken over het totale aantal activistes die geconfronteerd worden met bedreigingen en gendergerelateerd geweld of die gecriminaliseerd worden. Onderzoekbureaus en internationale organisaties zouden dit thema vanuit een genderperspectief moeten benaderen, zodat er specifieke resoluties en protocollen opgesteld kunnen worden en vrouwelijke milieu- en mensenrechtenverdedigers op hun beurt ook een specifieke bescherming krijgen.
In het kader van ons project werden internationale onderzoeksteams gestuurd naar partnerlanden in Latijns-Amerika: Bolivia, Peru, Ecuador en El Salvador. Deze teams hebben, met hulp van lokale experten, de problematiek van vrouwelijke activisten die strijden tegen extractieve industrieën onderzocht, aan de hand van kwantitatieve en kwalitatieve onderzoeksmethoden. De resultaten werden neergeschreven in een rapport dat vervolgens naar de Inter-Amerikaanse Commissie voor Mensenrechten (CIDH) werd gezonden. Het IACHR is een autonoom juridisch orgaan ter bescherming van de mensenrechten in de 35 lidstaten van de Organisatie van Amerikaanse Staten. Op 24 oktober hield de IACHR (Inter-Amerikaanse Commissie voor de Rechten van de Mens) een publieke hoorzitting over “de criminalisering van vrouwelijke milieuactivisten in Latijns-Amerika“. De zitting van de IACHR ging door in Montevideo, Uruguay, en was een belangrijke stap voorwaarts om de precaire situatie van activistes in de context van extractieve industrieën in Latijns-Amerika beter op de kaart te zetten.
Catapa heeft daarna hard gewerkt in België om dit onderwerp onder de aandacht te brengen bij het bredere publiek en politieke instellingen. Het doel hiervan was om politieke instellingen zoals de Europese Unie ertoe aan te zetten een genderperspectief te implementeren in hun wetgeving en beleid dat leidt tot een betere bescherming van deze vrouwelijke mensenrechtenactivistes.
In januari 2018 organiseerde CATAPA twee evenementen waarbij verschillende sprekers uitleg gaven over de situatie van vrouwelijke mensenrechtenactivistes in Latijns-Amerika en de beschermingsmogelijkheden. Hierbij werd Mirtha Vasquez uitgenodigd als gastspreker, de Peruviaanse advocate en mensenrechtenactiviste die Maxima Acuña vertegenwoordigt in haar strijd tegen het goudmijnbouwproject Conga.
Op 10 januari werd een evenement georganiseerd in het Europees Parlement, in het kader van een nieuwe EU Resolutie over vrouwen, gendergelijkheid en klimaatgerechtigheid. Mirtha Vasquez en Dr. Clara Burbano Herrera (Universiteit Gent), één van de onderzoeksters in het project, gaven aanbevelingen voor de EU voor de bescherming van mensenrechtenverdedigers. Dit werd gevolgd door presentaties van Europarlementsleden Florent Marcelessi en Jordi Solé (beiden Greens/EFA) over respectievelijk de bestaande bescherming van mensenrechtenverdedigers door de EU en hoe dit tot uiting kwam in het budget van de EU.
De dag ervoor werd een evenement georganiseerd in de Pianofabriek in Brussels rond hetzelfde onderwerp, waar Mirtha Vasquez voor een volle zaal mocht presenteren. Naast Mirtha Vasquez kwamen ook Amelia Alva Arevalo (Ugent), één van de onderzoekers bij het project, en Nicky Broekhoven (Ugent), die onderzoek voert rond gender en klimaat, een presentatie geven.
Tijdens Open Mined, voorheen de Academische Week, werden maar liefst drie vrouwelijke mensenrechtenverdedigers uitgenodigd om lezingen te geven aan universiteiten en hogescholen en tijdens evenementen: Gloria Chicaiza uit Ecuador, Margarita Aquino uit Bolivia, Mariana Gomez uit Colombia.
Bronnen:
Front Line Defenders. (2017). Annual Report on Human Rights Defenders at Risk in 2016. Front Line Defenders.Geraadpleegd hier: https://www.frontlinedefenders.org/en/resource-publication/annual-report-human-rights-defenders-risk-2016
IACHR. (2015). Criminalization of Human Rights Defenders. Geraadpleegd hier: http://www.oas.org/en/iachr/reports/pdfs/criminalization2016.pdf
Inmaculada, Barcia. (2017). Weaving resistance through action: strategies of women human rights defenders confronting extractive industries. Geraadpleegd hier: https://www.awid.org/sites/default/files/atoms/files/eng_weaving_resistance_through_action-web.pdf
Vásquez Chuquilín, Mirtha. (2013). Criminalización de la protesta en Perú. Geraadpleegd hier: http://www.grufides.org/sites/default/files//documentos/publicaciones/Criminalizaci%C3%B3n%20de%20la%20protesta%20en%20Per%C3%BA%20-%20Mirtha%20V%C3%A1squez.pdf
WG Discrimination Against Women: event. (2017). Strengthening protection networks for women human rights defenders to combat discrimination: Challenges and opportunities in the current context. Geraadpleegd hier: http://www.ohchr.org/EN/Issues/Women/WGWomen/Pages/WomenHumanRightsDefendersGender.aspx