Vijftien jaar lang hebben organisaties als Publish What You Pay en Global Witness campagne gevoerd voor verhoogde transparantie op het gebied van betalingen rond grondstoffenextractie. Op 9 april 2013 was het dan zover: de Europese Unie kwam overeen om nieuwe regels te gaan stellen aan bedrijven die bezig zijn met mijnbouw en/of extractie van olie, gas of hout. Deze nieuwe regels zullen inhouden dat dit soort bedrijven vanaf nu details moeten publiceren over betalingen die zij maken aan de overheden van de landen waar extractie plaatsvindt. Op deze manier wordt gegarandeerd dat iedereen toegang kan hebben tot deze gegevens: het is daarmee en sterk wapen tegen corruptie, een bekend probleem in de internationale grondstoffenhandel.

Waarom?

Jaarlijks betalen grote multinationals vele miljarden euro’s aan overheden in ruil voor de mogelijkheid om grondstoffen uit het land te extraheren. De lokale bevolking ziet hier vaak weinig tot niets van terug: het geld dat naar de regio waar de extractie plaatsvindt zou moeten stromen, blijft vaak steken op hogere niveaus, door corruptie of wanbeheer.

Een voorbeeld hiervan zien we in Peru. In de regio Cajamarca ligt de op een na grootste goudmijn ter wereld: de Yanacocha mijn. Cajamarca is echter de op een na armste regio van Peru, en heeft in de bijna twintig jaar dat de Yanacocha mijn bestaat nauwelijks ontwikkeling gekend. We zien hier ook heel duidelijk dat van de belasting die de eigenaren van Yanacocha (Newmont Mining, Buenaventura en de Wereldbank) aan de Peruaanse staat moeten betalen niet terugvloeien naar Cajamarca, maar op hogere niveaus blijft hangen. Op deze manier ziet de regio dus geen enkele voordelen van de mijnbouw. Het gebruik van giftige stoffen als cyanide en kwik in de mijnbouw maakt het grond- en rivierwater ondrinkbaar, en onbruikbaar voor landbouw. Vissen verdwijnen uit de rivieren, en veel mensen zijn hun land kwijtgeraakt. Ondenkbaar voor een gemeenschap die leeft van landbouw en visserij, en voor hun levensbehoeften sterk afhankelijk is van schoon rivierwater.

Het nieuwe akkoord van de Europese Unie gaat onder andere plaatselijke bevolking helpen om meer druk uit te kunnen oefenen op de overheid: met de hulp van de documentatie over transacties zullen ze nu kunnen aantonen waar ze recht op hebben. Bedrijven en overheden kunnen ter verantwoording geroepen worden als duidelijk wordt dat er niet genoeg geld terugvloeit naar de lokale bevolking. Op dit moment worden mensen in gebieden waar grondstoffenextractie plaatsvindt vaak alleen opgezadeld met de nadelen, zonder enige voordelen van de grondstoffenextractie in hun regio te ondervinden. Het nieuwe akkoord zal hen meer macht geven over hun eigen omstandigheden en de situatie in hun leefomgeving.

Voor de consument in het Noorden biedt de verhoogde transparantie een mogelijkheid om bewuster te gaan investeren. Er kan nu immers veel makkelijker en duidelijker nagetrokken worden in wat voor praktijken grote bedrijven precies investeren.

De mogelijkheid om meer voordelen van extractie te krijgen, zoals meer geld dat naar de regio zal vloeien, is een eerste stap naar verhoogde erkenning van de rechten van de plaatselijke bevolking. Het biedt echter nog geen oplossingen voor de grote sociale en ecologische gevolgen die industrieën zoals mijnbouw vaak met zich meebrengen echter niet weg.

Wat houdt het in?

Het nieuwe akkoord zal gelden voor alle grote, private mijn-, olie-, gas- en bosbouwfirma’s die in de EU geregistreerd staan. Het Europese Parlement en de Europese Raad zijn overeengekomen dat deze verplicht zullen worden hun transacties met overheden boven 100.000 euro te publiceren. Dit geldt voor alle belastingen die het bedrijf betaalt aan de overheid: belastingen over het inkomen, de productie, winst, royalty’s en licentiekosten. Belangrijk aan deze wet is dat het per investering en per natuurlijke hulpbron gaat: zo kan de plaatselijke bevolking dus heel specifiek natrekken wat er speelt rond de extracties in hun eigen gebied.

Hoe precies vermeden gaat worden dat bedrijven bijvoorbeeld twee transacties van 50.000 euro gaan maken, of verschillende van 99.999 euro is nog niet geheel duidelijk: hier wordt in feite niet over gerept. Het is mogelijk dat omdat het vooral over geheven belastingen zal gaan hier niet zo mee te sjoemelen valt: de hoeveelheid te betalen belasting wordt ten slotte vastgesteld op basis van procenten en dergelijke.

Enkele bedrijven riepen om de mogelijkheid om transacties in bepaalde landen uit te sluiten van het nieuwe akkoord, op de grond dat het in sommige landen verboden is om betalingen aan de overheid internationaal bloot te leggen. De EU heeft dit voorstel echter afgewezen, omdat de bewijzen hiervoor niet overtuigend genoeg werden bevonden. Dit laat zien dat de EU met dit akkoord een serieuze stap tegen corruptie wil nemen, en de nood aan verhoogde transparantie van grote multinationals ernstig neemt.

Hoe gaat het verder?

Het akkoord komt overeen met de Dodd Frank act die in 2010 inging in de Verenigde Staten, die van alle in de VS geregistreerde olie-, gas- en mijnbouwbedrijven eist dat ze hun betalingen boven 100.000 Amerikaanse dollar aan alle landen en voor ieder project officieel registreren. De Dodd Frank act komt echter ook nog wel eens onder vuur te liggen. De Act houdt namelijk ook in dat ingevoerde grondstoffen niet meer uit conflictgebieden mogen komen. Het is echter nog niet mogelijk om de grondstoffen te traceren en er bestaat ook nog geen mechanisme om aan te tonen dat ze uit een conflictvrij gebied komen.

Desalnietemin heeft Britse premier Cameron heeft aangekondigd dat het verspreiden van dergelijke wetten buiten de EU en de VS een van de belangrijkste onderwerpen wordt op de G8 top dit jaar. Publish What You Pay spreekt de hoop uit dat hiermee ook Canada en Australië, alsmede de opkomende “BRIC” landen, zullen gaan overwegen om dergelijke wetten te implementeren.

Het akkoord moet nog officieel goedgekeurd worden door alle EU lidstaten en het Europese parlement. Dit wordt naar verwachting afgerond in juni dit jaar.

11.11.11, koepel van de Vlaamse Noord-Zuid beweging, noemt de wet “een belangrijke eerste stap naar transparantie.” Bij GOUD:EERLIJK? sluiten we ons graag bij dit standpunt aan!

Bronnen:

Global Witness: EU agrees landmark anti-corruption law for global resource companies

Hall, Marc: EU seals deal to boost transparency of oil, gas and logging firms

Publish What You Pay: European Union reaches deal on historic oil and mining transparency law

11.11.11: Europees akkoord over transparantie